ฐานข้อมูล เรื่อง ความเชื่อที่ปรากฏจากอาหารในพิธีกรรมเสนเรือนของชาวไททรงดำ

ข้อมูลทั่วไป

         อาหารในพิธีกรรมเสนเรือนของชาวไททรงดำ บ้านโป่งน้ำร้อน ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร

ชื่ออาหาร

         1. แกงหน่อส้ม 
         2. แกงบอน 
         3. จุ๊บผัก 
         4. ต้มมะแฟงใส่กระดูกหมู 
         5. ไก่ซ้อง 	

ชี่อเรียกอื่น ๆ

        1. แกงหน่อไม้ดองใส่ไก่
        2. แกงบอน 
        3. ยำผัก  
        4. ต้มจืดฟักใส่กระดูกหมู  
        5. ไก่ที่ต้มในน้ำแกงหน่อส้ม		

แหล่ง/ถิ่นอาหาร

        อาหารของชาวไทดำ หมู่ที่ 2 บ้านโป่งน้ำร้อน ต.โป่งน้ำร้อน อ. คลองลาน จ.กำแพงเพชร ที่จัดในพิธีเสนเรือน

ประเภทอาหาร/ขนม/เครื่องดื่ม

        อาหารคาวที่ใช้ในพิธีกรรมเสนเรือนของชาวไทดำ หมู่ที่ 2 บ้านโป่งน้ำร้อน ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร

ผู้คิดค้น

         ไม่ทราบที่มา ได้รับการถ่ายทอดในชนชาติไทดำในการประกอบพิธีเสนเรือน

ข้อมูลจำเพาะ

         อาหารที่ใช้ประกอบในพิธีเสนเรือนของชาวไทดำ หมู่ที่ 2 บ้านโป่งน้ำร้อน ต.โป่งน้ำร้อน  อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร ที่แต่ละชนิดจะทำจากหมู 1 ตัว และแต่ละชนิดจะมีความเชื่อและคติคำสอนแฝงไว้ของชาวไทดำ อาหารทั้ง 5 ชนิดนี้จะต้องมีและต้องมีให้ครบถ้าไม่มีหรือไม่ครบจะไม่สามารถประกอบพิธีเสนเรือนได้

ประวัติความเป็นมา

         ไม่ทราบที่มา ได้รับการถ่ายทอดในชนชาติไทดำในการประกอบพิธีเสนเรือน

สรรพคุณ

         ใช้เพื่อประกอบพิธีเสนเรือนและเลี้ยงแขกที่มาร่วมพิธีเสนเรือนของชาวไทดำ หมู่ที่ 2 บ้านโป่งน้ำร้อน ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร	

ข้อมูลการประกอบอาหาร

         1. แกงหน่อส้ม หรือ แกงหน่อไม้ดองใส่ไก่ (ไก่ซ้อง) ในการแกงหน่อส้มของชาวไทยดำ ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร 

ภาพที่ 1 แกงหน่อส้มของชาวไทยดำ ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร

         ส่วนประกอบของแกงหน่อส้ม ประกอบด้วย
             1. หน่อส้ม (หน่อไม้ดอง)
             2. กะทิ
             3. ไก่ (พร้อมเครื่องใน)
             4. เครื่องแกง ประกอบด้วย พริกแห้ง หอมแดง กระเทียม กะปิ
             5. น้ำปลา

ภาพที่ 2 หน่อไม้ดอง (หน่อส้ม) เครื่องแกง และไก่ ส่วนประกอบในการทำแกงหน่อส้มของชาวไทยดำ ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร

         วิธีทำ
             1. ต้มหน่อไม้ดองในน้ำเปล่าให้หายกลิ่นหืนและลดความเปรี้ยวลง

ภาพที่ 3 แสดงการต้มหน่อไม้ดองเพื่อลดความเปรี้ยว

             2. ตำเครื่องแกงให้แหลก และใส่กะปิหลังสุด

ภาพที่ 4 แสดงการตำเครื่องแกงสำหรับแกงหน่อส้ม

             3. นำหน่อไม้ดองที่ต้มในข้อที่ 1 ต้มใส่กับกะทิ(หางกะทิ)
             4. หั่นไก่โดยแยกชิ้นส่วนโดยแยกดังนี้ ส่วนหัวและลำคอติดกัน ปีกถึงอก น่อง 2 ข้าง ขา 2 ขา  ออกจากตัว มัดร้อยด้วยตอกเป็นพวง ร้อยเครื่องในให้เป็นพวง 

ภาพที่ 5 แสดงการทำไก่ซ้องในการแกงหน่อส้ม

             5. ผัดเครื่องแกงกับกะทิให้มีกลิ่นหอม ใส่เนื้อไก่ผัดกับเครื่องแกงให้สุก

ภาพที่ 6 แสดงการผัดเครื่องแกงกับเนื้อไก่ 6. นำหน่อไม้ที่ต้มกับกะทิใส่ลงไปผัด และเติมน้ำกะทิที่เหลือให้น้ำท่วม เคี่ยวต่อไป จนน้ำเดือด 7. นำพวงไก่และเครื่องใน ใส่ลงไปในหม้อแกงที่เดือด

ภาพที่ 7 แสดงการนำไก่ซ้องลงไปต้มในหม้อแกงหน่อส้ม 8. ปรุงรสด้วยน้ำปลา 9. เมื่อพวงไก่และเครื่องในสุกให้นำออกจากหม้อแกงแยกไว้ต่างหากเพื่อทำไก่ซ้องต่อไป

ภาพที่ 8 แสดงไก่ซ้องที่ต้มสุกแล้ว แกงหน่อส้มที่ทำในพิธีเสนเรือนของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน บ่งบอกถึงความเชื่อดังนี้ ความเชื่อของแกงหน่อส้มเชื่อว่าจะอยู่ดีมีสุข เพราะบ้านของชาวไทยดำ ในหนึ่งปีต้องมีการดองหน่อไม้ดองไว้กิน หากบ้านใดไม่มีการดองหน่อไม้ดองไว้จะทำให้บ้านนั้นอยู่ไม่เป็นสุข ไม่เจริญ เป็นกุศโลบายที่สั่งสอนลูกหลานของชาวไทยดำให้รู้จักเตรียมตัวไว้สำหรับยามขาดแคลนอาหารในฤดูกาลอื่น เพราะหน่อไม้จะมีเฉพาะช่วงฤดูฝนเท่านั้น นอกจากนี้ชาวไทยดำมีคำเปรียบเทียบว่า “แกงหน่อส้มคือแกงผู้ใหญ่ ต้มฟักคือกำนัน” หากกระทำงานใดจะขาดแกงหน่อส้มไม่ได้ แกงหน่อส้มนี้จึงจะต้องแกงทุกงานที่ชาวไทยดำประกอบขึ้นยกเว้น งานแต่งงานของชาวไทยดำ ไก่ซ้อง เป็นไก่เสียงทายดูที่ตีนไก่ ถ้าแบออกหรือเกยกัน จะไม่ดี ต้องโค้งเรียงกันอย่างเป็นระเบียบจะดีหากินขึ้น หากตีนไก่ขยุ้มเนื้อติดมาด้วยแสดงว่าจะเกิดลางร้าย คือ คนในครอบครัวจะเสียชีวิต “ซ้ายผู้มา ขวาผู้อยู่” คือ ซ้ายเป็นตัวแทนของหมอประกอบพิธี ขวาคือบ้านของคนที่ เสนเรือน

ภาพที่ 9 แสดงไก่ซ้องและแกงหน่อส้มที่จะนำไปทำพิธีเสนเรือน

2. ต้มมะแฟงใส่กระดูกหมู (ต้มจืดฟักใส่กระดูกหมู)

ภาพที่ 10 ต้มมะแฟงใส่กระดูกหมู ของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน จังหวัดกำแพงเพชร ส่วนประกอบของต้มมะแฟงใส่กระดูกหมู ประกอบด้วย 1. ฟักเขียว 2. กระดูกหมู 3. ต้มหอม ผักชี 4. เกลือ วิธีทำ 1. นำกระดูกหมูหั่นเป็นชิ้นแล้วนำไปต้มเพื่อนำไขมันออกแล้วตักพักไว้ 2. ตั้งหม้อต้มน้ำจนเดือด ใส่เกลือลงไป 3. นำหมูที่ต้มแล้ว ใส่หม้อต้มเคี่ยวจนสุก 4. นำฟักใส่ลงไปต้มกับหมูจนสุก 5. นำหอม ผักชี หั่นแล้วโรยในหม้อต้มเพื่อเพิ่มความหอม การต้มมะแฟงใส่กระดูกหมูที่ทำในพิธีเสนเรือนของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน บ่งบอกถึงความเชื่อดังนี้ ทำให้การทำมาหากินดีขึ้น ความก้าวหน้าในอาชีพการงาน ซึ่งในการทำพิธีเสนเรือน หากขาดต้มมะแฟงใส่กระดูกหมู จะไม่สามารถประกอบพิธีเสนเรือนได้ 3. แกงบอน แกงบอนของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน จังหวัดกำแพงเพชร

ภาพที่ 11 แสดงเครื่องแกงบอน และบอนหวานที่ปอกและหั่นเตรียมนึ่ง ส่วนประกอบของแกงบอน ประกอบด้วย 1. บอนหวาน 2. หมูสามชั้น 3. เครื่องแกง ประกอบด้วย พริก หอม กระเทียม ข่า ตะไคร้ กะปิ มะแข่น 4. กะทิ (หัวกะทิ) 5. น้ำปลา หรือเกลือ 6. น้ำตาลปี๊บ 7. มะขามเปียก วิธีทำ 1. ปอกบอนแล้วหั่น ล้างให้สะอาดแล้วนึ่งให้สุก

ภาพที่ 12 แสดงบอนหวานที่ปอกแล้วหั่นเตรียมนึ่ง

2. นำเครื่องแกงที่โขลกแล้วผัดกับหัวกะทิขลุกขลิก นำหมูที่หั่นแล้วลงไปผัดกับเครื่องแกง

ภาพที่ 13 แสดงการผัดเครื่องแกงกับหัวกะทิและเนื้อหมู 3. แล้วเติมกะทิพอท่วมเนื้อหมูจนเดือดแล้วใส่บอนที่นึ่งลงไป

ภาพที่ 14 แสดงการนำบอนที่นึ่งสุกแล้วมาใส่กับเครื่องแกงที่ผัดกับกะทิและเนื้อหมูที่สุกแล้ว 4. ปรุงรสด้วยน้ำปลาหรือเกลือ น้ำตาลปี๊บ และน้ำมะขามเปียก

ภาพที่ 15 แสดงแกงบอนที่ปรุงเสร็จแล้ว แกงบอนที่ทำในพิธีเสนเรือนของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน บ่งบอกถึงความเชื่อดังนี้ ทำให้ชีวิตราบรื่น ไม่มีอุปสรรคในการดำเนินชีวิต ซึ่งในการทำพิธีเสนเรือน หากขาดแกงบอน จะไม่สามารถประกอบพิธีเสนเรือนได้ 4. จุ๊บผัก ของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน จังหวัดกำแพงเพชร

ภาพที่ 16 จุ๊บผักของชาวไทยดำ ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน จังหวัดกำแพงเพชร ส่วนประกอบของจุ๊บผัก ประกอบด้วย 1. ผักหวาน 2. ถั่วฝักยาว 3. เห็ดลม 4. เครื่องยำ ประกอบด้วย พริกแห้ง หอมแดง กระเทียม มะแข่น ข่า ตะไคร้ 3. น้ำปลาร้า

ภาพที่ 17 แสดงส่วนประกอบและเครื่องยำในการทำจุ๊บผัก วิธีทำ 1. คั่วเครื่องยำให้หอม

ภาพที่ 18 แสดงการผัดเครื่องยำ 2. ตำเครื่องยำที่คั่วแล้วให้ละเอียด

ภาพที่ 19 แสดงการโขลกเครื่องยำ

3. นึ่งผักหวาน ถั่วฝักยาว และเห็ดลมให้สุก

ภาพที่ 20 แสดงการนึ่งเห็ดลม ผักหวานและถั่วฝักยาว 4. นำผักที่นึ่งสุกแล้วมาหั่นให้ละเอียด

ภาพที่ 21 แสดงการหั่นเห็ดลม ผักหวานและถั่วฝักยาวที่นึ่งสุกแล้ว

5. นำผักที่หั่นคลุกเล้ากับเครื่องยำ และปรุงรสด้วยน้ำปลาร้าต้มสุก

ภาพที่ 22 แสดงการนำผักที่หั่นคลุกกับเครื่องยำและปรุงรสด้วยน้ำปลาร้าต้มสุก จุ๊บผักมีความเชื่อว่า เป็นตัวแทนของอาหารทุกอย่าง อาหารในการเซ่นบรรพบุรุษแต่ละคน จะเป็นจุ๊บที่ทำจากหมูเป็นชิ้น แต่คนร่วมงานกินจุ๊บที่เป็นหมูสับ การเสิร์ฟ/การรับประทาน อาหารที่ใช้จะเสิร์ฟให้กับแขกที่มาร่วมพิธีการกินเสนเรือนของชาวไทยดำหลังจากประกอบพิธีกรรมแล้ว จะรับประทานพร้อมกับข้าวสายและบางครั้งก็จะใส่ห่อให้แขกกลับไปทานที่บ้านด้วย

ข้อมูลการสำรวจ แหล่งอ้างอิง บ้านโป่งน้ำร้อน หมู่ 2 ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร วันเดือนปีที่สำรวจ 2 มีนาคม พ.ศ. 2562 วันปรับปรุงข้อมูล 10 มีนาคม 2562 11.4.4. ผู้สำรวจข้อมูล จิรัฎฐ์ เพ็งแดง /นายอธิวัตร พวงแต้ม/ นายสุรวุธ วาจูอิน ผู้ให้ข้อมูล 1. นางสมัย พวงแต้ม 330/3 ม.2 ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร 2. นางค่ำ แปงเสียง 78 ม.2 ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร 3. นางจำปี เหี้ยมหาญ 203 ม. 2 ต.โป่งน้ำร้อน อ.คลองลาน จ.กำแพงเพชร คำสำคัญ (tag) อาหารในพิธีกรรมเสนเรือน