ข้อมูลทั่วไป
ชื่อทางพฤกษศาสตร์
ทับทิมมีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Punica granatum L.วงศ์ Punicaceae ภาษาอังกฤษ เรียก Pomegranate ภาคเหนือทั่วไปเรียก มะกอ ชาวน่านเรียก มะก่องแก้ว ชาวแม่ฮ่องสอน เรียก หมากจัง ชาวหนองคาย และภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนใหญ่เรียก พิลา ชาวจีนเรียก เซี๊ยะลิ้ว ชาวสเปนเรียก Granada ส่วนชาวอินเดียเรียก Darim (โชติอนันต์ และคณะ, 2551)
ต้นกำเนิดของต้นทับทิม
ทับทิมมีถิ่นกำเนิดบริเวณรอยต่อของเอเชียตะวันตกกับตอนบนของเอเชียใต้ คือบริเวณ ตะวันออกของประเทศอิหร่าน ทางตอนใต้ของอัฟกานิสถานและทางตอนเหนือของเทือกเขา หิมาลัย ทับทิมคงเป็นพืชที่ได้รับความนิยมมากว่าพันปีแล้ว จึงมีการปลูกแพร่กระจายออกไปทั้งใน เขตร้อน (tropical) และกึ่งร้อน (Sub-tropical) ของทวีปเอเชีย ยุโรป รวมทั้งในทวีปแอฟริกา ด้วย (คณะกรรมการวิชาการดำเนินงานส่วนสวนสมุนไพรพืชสวนโลก, 2549)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ทับทิมเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง สูงประมาณ 4-6 เมตร ทรงพุ่มโปร่ง มีหนามแหลมตามกิ่ง ก้าน ใบเดี่ยวขนาดเล็ก รูปใบยาวปลายแหลม ยาว 3-4 เซนติเมตร ดอกสีแดงหรือสีขาว ผล ค่อนข้างกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 6-10 เซนติเมตร เมื่อแก่จัดเปลือกผลสีเหลืองอมแดงหรือ น้ำตาลอมส้ม ผิวมักแตกออกเห็นเมล็ดใสอยู่ภายในมากมาย เมล็ดมีเนื้อใสสีแดงหรือสีชมพูหุ้มอยู่ แยกแต่ละเมล็ด เนื้อทับทิมมีน้ำมาก รสหวานหรือเปรี้ยวอมหวาน ส่วนที่เรียกทับทิมหนูเป็นทับทิม เช่นกันแต่ต่างสายพันธุ์ สูงเต็มที่ไม่เกิน 120 เซนติเมตร มีดอกสีแดงตลอดปี นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ
ส่วนประกอบของต้นทับทิม
ทับทิมจัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ที่มีอายุยืนกว่า 100 ปี นอกจากเป็นไม้มงคลแล้ว ต้น ทับทิมยังถือว่าเป็นผลไม้เพื่อสุขภาพ ที่มีคุณประโยชน์และให้สรรพคุณทางยามากมายที่ดีต่อ ร่างกาย (วชิรพงศ์ หวลบุตตา, 2542)
ลักษณะของลำต้น
ทรงพุ่มสูงประมาณ 2-4 เมตร แตกกิ่งก้านตั้งแต่ด้านล่างต้นไล่เรียงลำดับขึ้นไป ลำต้นแข็ง และเหนียว เปลือกลำต้นมีลักษณะบาง มีสีเทามันเงา และติดแน่นกับแก่นไม้ กิ่งอ่อนและยอดมี ลักษณะทรงเหลี่ยมและมีหนาวยาวแต่ไม่คม
ราก
ระบบรากของต้นทับทิมที่ขยายพันธุ์จากเมล็ดมีทั้งรากแก้ว และรากฝอยส่วนต้นที่ถูกขยายพันธุ์ด้วยการตอนจะมีเพียงระบบรากฝอยเท่านั้น
ใบ
ลักษณะของใบเป็นใบเลี้ยงคู่ เรียวยาวเหมือนหอก ปลายใบแหลม มีสีเขียวเข้มและมันวาว มองเห็นเส้นใบชัดเจน แทงออกจากกิ่งอ่อนวนสลับกัน มีขนาดกว้างประมาณ 1 ซม.และยาวประมาณ 2-6 ซม..
