ฐานข้อมูล เรื่อง ต้นทับทิมกับฮวงจุ้ยแบบไทยๆ

ข้อมูลทั่วไป

ชื่อทางพฤกษศาสตร์

         ทับทิมมีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Punica granatum L.วงศ์ Punicaceae ภาษาอังกฤษ เรียก Pomegranate ภาคเหนือทั่วไปเรียก มะกอ ชาวน่านเรียก มะก่องแก้ว ชาวแม่ฮ่องสอน เรียก หมากจัง ชาวหนองคาย และภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนใหญ่เรียก พิลา ชาวจีนเรียก เซี๊ยะลิ้ว ชาวสเปนเรียก Granada ส่วนชาวอินเดียเรียก Darim (โชติอนันต์ และคณะ, 2551)

ต้นกำเนิดของต้นทับทิม

         ทับทิมมีถิ่นกำเนิดบริเวณรอยต่อของเอเชียตะวันตกกับตอนบนของเอเชียใต้ คือบริเวณ ตะวันออกของประเทศอิหร่าน ทางตอนใต้ของอัฟกานิสถานและทางตอนเหนือของเทือกเขา หิมาลัย ทับทิมคงเป็นพืชที่ได้รับความนิยมมากว่าพันปีแล้ว จึงมีการปลูกแพร่กระจายออกไปทั้งใน เขตร้อน (tropical) และกึ่งร้อน (Sub-tropical) ของทวีปเอเชีย ยุโรป รวมทั้งในทวีปแอฟริกา ด้วย (คณะกรรมการวิชาการดำเนินงานส่วนสวนสมุนไพรพืชสวนโลก, 2549) 

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

         ทับทิมเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง สูงประมาณ 4-6 เมตร ทรงพุ่มโปร่ง มีหนามแหลมตามกิ่ง ก้าน ใบเดี่ยวขนาดเล็ก รูปใบยาวปลายแหลม ยาว 3-4 เซนติเมตร ดอกสีแดงหรือสีขาว ผล ค่อนข้างกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 6-10 เซนติเมตร เมื่อแก่จัดเปลือกผลสีเหลืองอมแดงหรือ น้ำตาลอมส้ม ผิวมักแตกออกเห็นเมล็ดใสอยู่ภายในมากมาย เมล็ดมีเนื้อใสสีแดงหรือสีชมพูหุ้มอยู่ แยกแต่ละเมล็ด เนื้อทับทิมมีน้ำมาก รสหวานหรือเปรี้ยวอมหวาน ส่วนที่เรียกทับทิมหนูเป็นทับทิม เช่นกันแต่ต่างสายพันธุ์ สูงเต็มที่ไม่เกิน 120 เซนติเมตร มีดอกสีแดงตลอดปี นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ
         ส่วนประกอบของต้นทับทิม
         ทับทิมจัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กที่มีอายุยืนกว่า 100 ปี นอกจากเป็นไม้มงคลแล้ว ต้น ทับทิมยังถือว่าเป็นผลไม้เพื่อสุขภาพ ที่มีคุณประโยชน์และให้สรรพคุณทางยามากมายที่ดีต่อ ร่างกาย (วชิรพงศ์ หวลบุตตา, 2542)
              ลักษณะของลำต้น
              ทรงพุ่มสูงประมาณ 2-4 เมตร แตกกิ่งก้านตั้งแต่ด้านล่างต้นไล่เรียงลำดับขึ้นไป ลำต้นแข็ง และเหนียว เปลือกลำต้นมีลักษณะบาง มีสีเทามันเงา และติดแน่นกับแก่นไม้ กิ่งอ่อนและยอดมี ลักษณะทรงเหลี่ยมและมีหนาวยาวแต่ไม่คม

              ราก
              ระบบรากของต้นทับทิมที่ขยายพันธุ์จากเมล็ดมีทั้งรากแก้ว  และรากฝอยส่วนต้นที่ถูกขยายพันธุ์ด้วยการตอนจะมีเพียงระบบรากฝอยเท่านั้น

              ใบ
              ลักษณะของใบเป็นใบเลี้ยงคู่ เรียวยาวเหมือนหอก ปลายใบแหลม มีสีเขียวเข้มและมันวาว มองเห็นเส้นใบชัดเจน แทงออกจากกิ่งอ่อนวนสลับกัน มีขนาดกว้างประมาณ 1 ซม. และยาวประมาณ 2-6 ซม..

              ดอก
              ช่อดอกทับทิมจะประกอบด้วยดอกทับทิม 3-5 ดอก หรือออกเดี่ยว ๆ จะแทงออกตาม ปลายยอดหรือง่ามกิ่ง ขนาดประมาณ 2-3 ซม. เป็นดอกสมบูรณ์เพศ ประกอบด้วย กลีบเลี้ยง ลักษณะคล้ายหม้อและกลีบดอก 6 กลีบ ให้ดอกหลายสี และบานประมาณ 2 วัน

              ผล
              ลักษณะของผลทับทิมจะมีเปลือกหนา มีผิวมันวาว เมื่อแก่จัดจะมีสีแดงอมชมพูหรือแดง เข้ม เนื้อด้านในจะขยายตัวจนทำให้เปลือกด้านนอกปริแตกได้ ส่วนเนื้อหุ้มเมล็ดเป็นทรงเหลี่ยม เนื้อฉ่ำน้ำ มีรสหวานอมเปรี้ยว เมื่อยังไม่สุกเนื้อจะออกสีขาวอมชมพู และเปลี่ยนเป็นสีแดงก่ำเมื่อ สุกเต็มที่ ในเนื้อมีเมล็ดยาวรีสีน้ำตาลอ่อน

         ประโยชน์ของต้นทับทิม
         ผลทับทิมใช้รับประทานเป็นผลไม้มีรสหวานหรือเปรี้ยวอมหวานทับทิมเป็นผลไม้ที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพน้ำทับทิมมีวิตามินซีสูงและยังมีสารเกลือแร่ที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายในปริมาณที่สูง เหมาะสำหรับการดื่มเพื่อเพิ่มความสดชื่นให้กับร่างกายน้ำทับทิมมีสารต้านอนุมูลอิสระหลายชนิดและมีประสิทธิภาพสูงมากสามารถลดภาวะการ แข็งตัวของเลือดจากไขมันในเลือดสูง บรรเทาโรคโรคหัวใจและความดันโลหิตสูง ช่วยเพิ่มพลังและ ความงาม ดื่มน้ำทับทิมคั้นวันละแก้วจะช่วยส่งเสริมการทำงานของหลอดเลือด ลดการแข็งตัวของ หลอดเลือดแดงและช่วยเสริมสุขภาพของหัวใจให้ดีขึ้นเปลือกทับทิมรักษาโรคท้องเดินและโรคบิด
         เปลือกทับทิม
         จากการศึกษาวิจัยพบว่าในเปลือกทับทิมมีสารในกลุ่มแทนนินสูง 22-25% โดย ประกอบด้วยสารแทนนินในกลุ่ม มี Gallotannin เปลือกทับทิมตากแห้งใช้เป็นยาแก้ท้องเดินและ โรคบิดได้[ต้องการอ้างอิง] นอกจากนี้ยังพบสารแทนนินในกลุ่ม Ellagictannin ในปริมาณสูงสารในกลุ่มนี้มีคุณสมบัติเป็นตัวต้านอนุมูลอิสระที่ดี สารสกัดจากเปลือกผลด้วยเอทานอลมีฤทธิ์กำจัดอนุมูล อิสระ[1] โดยมีสรรพคุณลดอาการอักเสบ ทั้งยังมีฤทธิ์ต่อต้านมะเร็งกว่า 13 ชนิด ไม่ให้เพิ่มจำนวน ขึ้น เช่น มะเร็งผิวหนัง มะเร็งลำไส้ มะเร็งหลอดอาหาร มะเร็งตับ เป็นต้น นอกจากนี้ยังพบว่ามี คุณสมบัติในการทำลายเซลล์มะเร็งหลอดอาหาร และลำไส้ใหญ่ ซึ่งพบว่าการให้กรดเอลลาจิกกับ สัตว์ทดลอง สารดังกล่าวจะไปเร่งการเจริญของเซลล์มะเร็งแบบอะมอพโดซีส (Amoptosis) ทำให้ เซลล์มะเร็งถูกทำลายโดยกลไกการแตกตัวของตัวมันเองได้ (อุไร จิรมงคลการ, 2547)

ความเชื่อการปลูกต้นทับทิมไว้หน้าบ้านและประสบการณ์

         ต้นทับทิม จัดเป็นต้นไม้มงคลปลูกหน้าบ้านที่ช่วยป้องกันสิ่งชั่วร้าย โดยสามารถนำใบต้น ทับทิมมาปะพรมน้ำมนต์เพื่อความเป็นสิริมงคลหรือขจัดสิ่งชั่วร้ายได้ อีกทั้งผลทับทิมก็ยังอุดมไป ด้วยวิตามินซีและแร่ธาตุต่าง ๆ ที่ช่วยป้องกันโรคเลือดออกตามไรฟันและบำรุงฟันให้แข็งแรง ทับทิมเป็นผลไม้มงคลของจีน กิ่งใบทับทิมเป็นใบไม้สิริมงคลที่ใช้ทุกงานที่มีน้ำมนต์ประกอบพิธี โดยจะใช้พรมน้ำมนต์และ มีไว้ติดตัวเพื่อคุ้มครองกันภัย มีเรื่องเล่าว่า เพราะเป็นพันธุ์ไม้ที่ถูกนำมา เผยแพร่ในเมืองจีนพร้อมกับ พระพุทธศาสนา ซึ่งประวัติศาสตร์บันทึกไว้ว่า " พระถังซัมจั๋ง " ได้ไปอาราธนาพระไตรปิฎกที่อินเดีย ท่านได้นำพันธุ์ไม้ต่างๆ มาด้วย และหนึ่งในนั้นก็คือทับทิม ด้วย ความที่ทับทิมมีเมล็ดมาก จึงสื่อความหมายถึงการ ให้มีลูกชายมากๆจึงได้กลายเป็นความเชื่อที่ว่าหากมีวิญญาณตามติดเรามา ถ้าเมื่อมาเจอ ต้นทับทิมที่เราปลูกเอาไว้ ภายหน้าบ้านพวกเขาจะเกิดการกลัวและไม่กล้าเข้ามาในบ้านเรา การไปงานศพเมื่อกลับมา ก็ให้ เอาใบทับทิมแช่น้ำแล้วให้เอามาพรมก่อนเข้าบ้าน  เพื่อป้องกันสิ่งที่มองไม่เห็นไม่ให้ตามเราเข้าบ้าน นั่นเอง และเราจะสังเกตได้ว่าหากไหนที่เขาได้ปลูกต้นทับทิมเอาไว้บริเวณหน้าบ้าน เมื่อที่พวกเขา เวลากลับมาจากงานที่ไม่เป็นมงคล ก็จะนำก้านทับทิมที่แช่น้ำไว้หน้าบ้าน นำมาพรมบนร่างกาย ก่อนเข้าบ้านเสมอเพราะด้วยลักษณะของต้นไม้ชนิดนี้นั่นเอง ซึ่งความเชื่อนี้ได้รับอิทธิพลมา จากประเทศจีน อย่างบางตำราว่ากันว่า ต้นทับทิม ถือเป็นต้นไม้หรือพันธุ์ไม้มงคล ที่สามารถช่วย ขจัดปัดเป่าสิ่งไม่ดีให้ออกไปได้ และช่วยในเรื่องของการเสริมดวงให้กับผู้อยู่อาศัย รวมไปถึงงาน มงคลพิธีสำคัญต่าง ๆ ก็จะใช้ยอดจาก ต้นทับทิม นำไปปักไว้เพื่อให้เกิดเรื่องราวดี ๆ ในอานาคต นั่นเองจากประสบการณ์ที่ข้าพเจ้า โปรดใช้วิจารณญาณก่อนอ่าน เมื่อหลายปีก่อนปู่ของข้าพเจ้าได้ ประสบอุบัติเหตุรถล้มร่างกายไม่ไม่แข็งแรงเลยการล้มในครั้งในคั้งนี้จึงรุนแรงมีกระดูดทิ้มปอดและ มีน้ำในปอดด้วยร่างกายที่แก่มากแล้วจึงทำให้ท่านทรุดหนักมากจึงถึงขั้นเข้าห้อง ICU ญาติของเข้า จึงได้จึงได้นำกิ่งของต้นทับทิมมาน้ำมนต์และน้ำนำมันนั้นมาให้ปู่กินร่วมทั้งทาตามตัว หลังจากนั้น หนึ่งวันอาการของปู่ก็เริ่มอาการดีขึ้นรู้สึกตัวสามารถพูดได้ขยับตัวได้หลังจากที่นอนไม่มีแรงมา หลายวันค่ะ หลังจากนั้นบ้านฉันมีความเชื่อว่าต้นทับทิมนั้นปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายได้จึงนิยมนำมาปลูกไว้ บริเวณเพื่อไม่ให้สิ่งชั่วร้ายเข้ามาผ่ายในตัวบ้าน

ทิศทางการปลูกต้นทับทิม

         ทิศเหนือ : เป็นที่เกี่ยวข้องกับหน้าที่การงาน เสริมในการรุ่งเรื่องในการทพงานอาจจะช่วย ในกานเลื่อนขั้นได้
         ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ : เป็นทิศทางที่ช่วยด้านสติปัญญาและประสบความสำเร็จใน หน้าที่การงาน
         ทิศตะวันออก : มีความเชื่อว่าหากปลูกต้นไม้ทิศนี้จะช่วยให้คนในบ้านมีสุขภาพที่แข็งแรง รวมถึงการมีชื่อเสียง หน้าที่การงานเป็นไปได้ด้วยดี
         ทิศตะวันออกเฉียงใต้ : เป็นทิศทางแห่งความร่ำรวย และอุดมสมบูรณ์ ทิศใต้ : เป็นทิศที่ช่วยในเรื่องหน้าที่การงาน และอำนาจบารมี
         ทิศตะวันออกเฉียงใต้ : เป็นทิศทางที่ช่วยส่งเสริมดวงความรัก และคนในบ้านมีความสงบ สุข ไม่ทะเลาะเบาะแว้ง
         ทิศตะวันตก : เป็นทิศทางที่ช่วยเรื่องหน้าที่การงานรวมถึงการศึกษาความรู้ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ : เป็นทิศทางที่เกี่ยวข้องกับปฏิสัมพันธ์ และการเริ่มต้นสิ่งใหม่

เวลาในการปลูกต้นทับทิม

         เวลาย้ายต้นไม้ที่ดีที่สุดควรเป็นช่วงบ่าย เพราะเป็นเวลาที่พระอาทิตย์ใกล้ตกอุณหภูมิของ อากาศจะค่อยลดต่ำลง ทำให้ค้นไม้ไม่ได้รับความร้อนต่อเนื่องเป็นเวลานานจนถึงรุ่งเช้า และควร ปลูกในช่วงต้นฤดูฝนถึงกลางฤดูฝน จึงเป็นช่วงเวลาที่เหมาะสมเพื่อให้ต้นแข็งแรงได้เร็ว(ชมรมเผยเเพร่ความรู้ทางการเกษตร, 2551)

ตำนานที่เกี่ยวข้องกับต้นทับทิม

ตำนานพระแม่กวนอิม

         ตามความเชื่อของผู้ที่อาศัยอยู่ในตำบลหนองปลิง มีความเชื่อเรื่องเจ้าแม่กวนอิมกับต้นทับทิมว่า สำหรับผผู้ที่ค้าขาย มีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า พระแม่กวนอิมให้นำน้ำทิพย์ พรมของที่ของที่ขายแต่เช้าก่อนที่คนมาซื้อ จะขายดี (ให้ใช้กิ่งทับทิมพรม)

พระคาถา มหากรุณาธารณีสูตร (บาลี)

         นะโม รัตนะตรายายะ นะโมอารยะ อวโลกิเตศะวะรายะ โพธิสัตตะวายะ มหาสัตตะวายะ มหากรุณิกายะ โอมสะวะละวะติ ศุททะนะ ตัสสะยะ นมัสกฤต วานิมาง อาระยะ อวโลกิเต ศะวะระลันตะภา นะโม นิลากันถะ
         ศรีมหาปะฏะศะมิ สระวาทวะตะศุภัม อสิยูม สะระวะสัตตะวะ นะโมปะวะสัตตะวะ นะโมภะคะมะภะเตตุ ตัทยะถา โอมอวโลกา โลกาเต กาละติ อิศีลี มหาโพธิสัตตะวะ สาโพสาโพ มะรามะรา มะศิมะศิ ฤธะยุ คุรุคุรุฆามัม ธูรูธูรูภาษียะติ
         มหาภาษียะติ ธาระธาระ ถิรินี ศะวะรายะ ชะละชะละ มามะภา มะละมุธิรี เอหิเอหิ ศินะศินะ อาละลินภะละศรี ภาษาภาษิน การะศะยะ หูลุหูลุมะระ หุรุหุรุศรี สะระสะระ สิรีสิรี สุรุสุรุ พุทธายะพุทธายะ โพธายะโพธายะ ไมตรีเยนิละกันสะตะ ตรีสะระณะ ภะยะมะนะ สวาหา
         สีตายะ สวาหา มหาสีตายะ สวาหา สีตายะเย ศะวะรายะ สวาหา นีลากันถิ สวาหา มะละนะละ สวาหา ศรีสิงหะมุขายะ สวาหา
         สะระวะ มหาอัสตายะ สวาหา จักระอัสตายะ สวาหา ปัทมะเกสายะ สวาหา นีละกันเต ปันตะลายะ สวาหา โมโผลิศัง กะรายะ สวาหา
         นะโม รัตนะตรายายะ นะโมอารยะ อวโลกิเต ศะวะรายะ สวาหา
         โอมสิทธะยันตุ มันตรา ปะทายะ สวาหา (อภิชัย โพธิ์ประสิทธิ์ศาสต์, 2539)

ข้อมูลการสำรวจการสัมภาษณ์เกี่ยวกับต้นทับทิมในจังหวัดกำแพงเพชร

สุลักขณา : แม่ ทำไมหมู่บ้านเราถึงมีคนปลูกต้นทับทิมกันเยอะคะ หนูเห็นเกือบทุกบ้านเลยค่ะ
แม่ : อ่อ เพราะว่าแถวนี้นั้นมีความเชื่อว่า การปลูกต้นทับทิมไว้หน้าบ้านนั้นจะทำให้ช่วยป้องกันสิ่งชั่วร้ายและถ้าเป็นการค้าขายนั้นก็จะช่วยเรียกเงินเรียกทองให้เราอีกด้วย
สุลักขณา: แล้วทำไมต้องปลูกไว้หน้าบ้าน บริเวณนี้ด้วยคะ
แม่ : เพราะว่าบริเวณนี้เป็นหน้าบ้านติดกับศาลพระภูมิ คนในหมู่บ้านมีความเชื่อว่า หนามแหลมๆของต้นทับทิมนั้นจะช่วยป้องกันสิ่งชั่วร้าย วิญญาณ ผี ไม่ให้เข้าบ้าน
สุลักขณา : อืม….แล้วมีช่วยเรื่องอื่นอีกไหมคะ
แม่ : ไม่น่าจะมีแล้วนะ แม่รู้ประมาณนี้ลูก ลองไปถามป้าข้างบ้านเพิ่มดู
สุลักขณา : สวัสดีค่ะป้าแจ๋ว
ป้าแจ๋ว : สวัสดีลูก ว่าไงจ๊ะ
สุลักขณา : หนูมีเรื่องที่จะถามค่ะ
ป้าแจ๋ว : ว่าไงลูก
สุลักขณา : เมื่อกี้หนูไปถามแม่มาเรื่องความเชื่อเกี่ยวกับต้นทับทิม แม่บอกว่าจะทำให้ช่วยป้องกันสิ่งชั่วร้ายและถ้าเป็นการค้าขายนั้นก็จะช่วยเรียกเงินเรียกทอง หนูอยากรู้อีกว่ามันช่วยเรื่องอื่นอีกไหมคะ
ป้าแจ๋ว : ป้าก็มีความเชื่ออีกอย่างนะ คือบ้านป้าหนะจะนำเอากิ้งของต้นทับทิมเอามาทำก้านพรมน้ำมนต์ในงานมงคลหลายงานเลยหล่ะ อย่างงานขึ้นบ้านใหม่ของบ้านป้าก็ใช้ก้านของกิ่งของต้นทับทิมนะ
สุลักขณา: โอโฮ้อย่างงี้นี่เอง ว่าแล้วทำไมถึงปลูกกันเยอะจังเห็นปลูกกันหลายบ้านเลย มันดีอย่างงี้นี่เอง5555
ป้าแจ๋ว :  ( ป้าแจ๋วขำ ) 
สุลักขณา:  แล้วป้าปลูกไว้ตรงไหนแล้วกี่ต้นหรอคะเยอะมั้ย
ป้าแจ๋ว :  ป้าก็ปลูกไว้หน้าบ้านนี่แหละปลูกไว้ 2 ต้นข้างศาลพระภูมิซ้ายขวาเลย จริงๆจะปลูกไว้กี่ต้นก็ได้นะเพราะแค่ปลูกไว้หน้าบ้านก็ถือว่ามงคลแล้ว แต่ตามที่ป้าฟังๆรุ่นพ่อแม่ปู่ย่าตายายของป้าเล่ากันมาเค้าว่ากันว่าต้องปลูกให้ได้ผล 8-9 ลูก ถึงจะเป็นสิริมงคลแก่บ้าน
สุลักขณา: แล้วถ้าได้ไม่ถึงจะเป็นอะไรมั้ยคะป้าแจ๋ว
ป้าแจ๋ว : ป้าว่าไม่เป็นอะไรหรอก ก็อย่างที่บอกว่าแค่ปลูกหมั่นดูแลไม่ให้เฉาแห้งให้ต้นทับทิมอุดมสมบูรณ์ก็เป็นมงคลแล้วแหละลูก
สุลักขณา : ขอบคุณค่ะป้าวันนี้มาสอบถามป้าได้ข้อมูลที่ไม่เคยรู้เกี่ยวกับต้นทับทิมเยอะเลย
ป้าแจ๋ว : ยินดีจ้า มีอะไรก็มาถามป้าได้เลยนะถ้าป้าพอจะรู้หรือตอบได้ป้าจะช่วยตอบ
สุลักขณา: ค่ะป้า งั้นหนูไปก่อนนะคะ
ป้าแจ๋ว : ได้จ้า โชคดีลูก